Lokale krant TC Tubantia kopte op 27 april 2018 “Enschede blundert opnieuw met sanctie voor ‘bijstandsfraude’.” Het artikel onder deze vette kop benadrukt dat de gemeente “opnieuw door het stof moet.” Ik schrok van deze beschuldigende berichtgeving over fraude. Dus ging ik op onderzoek uit. Hier lees je mijn verslag.
Melden van betaald werk
De beschreven rechtszaken draaien om personen zonder werk. Dankzij de Participatiewet krijgen zij een uitkering van de gemeente. Dit noemen we ook wel eens bijstand. Ik heb de uitspraken van de rechters opgezocht. In een zaak van augustus 2017 lees ik over een persoon die niet aan de gemeente had gemeld tatoeages te zetten.
De hoogste rechter, de Centrale Raad van Beroep (CRvB), heeft in een andere zaak op 17 april 2018 uitspraak gedaan. Een werkloos persoon had niet aan de gemeente gemeld op te treden als dj. Met een optreden als dj kun je geld verdienen, en dan heb je minder uitkering nodig. Daarom moet je “op geld waardeerbare activiteiten” altijd tevoren melden aan de gemeente bij een uitkering. Ook al weiger je misschien het geld dat je aangeboden wordt voor het werk.
Niet melden, uitkering terugbetalen
Heb je geen melding gedaan, dan probeert de gemeente te achterhalen hoeveel je hebt gewerkt en wat je daarmee kon verdienen. Zo berekent de gemeente hoeveel euro bijstandsuitkering de fraudeur moet terugbetalen. Want wat iemand zelf had kunnen verdienen, hoeft de maatschappij niet aan die persoon te geven via een uitkering. Zo zit de Participatiewet kortgezegd in elkaar.
Wanneer een fraudeur bijvoorbeeld te weinig informatie geeft, heeft de gemeente moeite om de berekening te maken. De CRvB zegt dat de gemeente in zo’n geval de verdiensten moet schatten, als dat mogelijk is. Wanneer schatten niet mogelijk is, moet de gemeente de hele uitkering terugvorderen. Zie bijvoorbeeld ook deze uitspraak uit januari 2018 over een deejay te Schiedam.
Geschat bedrag of gehele uitkering terugbetalen
Ik heb een gemeente-ambtenaar gebeld. Zo leerde ik dat de recente rechtszaken draaien om het terugvorderen van ofwel de geschatte verdiensten ofwel de gehele uitkering. Wanneer kan de gemeente schatten wat iemand had kunnen verdienen? Daarover verschillen de meningen. Daarom moet de gemeente van de rechters “haar huiswerk opnieuw doen,” zoals Tubantia schrijft.
Niet melden is echt wel fraude
In de krantenkop staat het woord ‘bijstandsfraude’ tussen twee enkele aanhalingstekens. Dat geeft mij het gevoel dat ‘journalist’ Anja Kruise niet vindt dat de uitkeringsontvangers daadwerkelijk fraude hebben gepleegd. Opvallend, want de discussie in de besproken rechtszaken draait om de berekening van de terug te betalen uitkeringsfraude. De rechters hebben wel degelijk vastgesteld dat het om fraude gaat… Ik kan het journalisten aanraden om een volgende keer even de gemeente te bellen voor meer informatie. Zo’n telefoontje maakte mij in elk geval veel duidelijk.
Hoe te schatten zonder willekeur?
Ik kan me goed voorstellen dat het bij uitkeringsfraude heel lastig kan zijn om de inkomsten te schatten van iemand die jou niet eerlijk wil vertellen hoe lang de optredens duurden, wat een gebruikelijk tarief is voor een vergelijkbare dj, hoe groot of veelkleurig de tatoeages waren, etc. Dan kan schatten zomaar gokken worden. En dan ligt willekeur op de loer. De overheid mag niet de één anders behandelen dan de ander.
Benieuwd naar een heldere juridische lijn
Ik ben heel benieuwd of de rechterlijke macht tot een duidelijke, objectieve lijn weet te komen wat betreft de berekening van uitkeringsfraude. Dan kunnen gemeenten besluiten nemen die de juridische toets wél kunnen doorstaan en niet leiden tot willekeur. Ik zal dit ook aankaarten bij de Tweede Kamer, voor het geval nieuwe wetgeving nodig is.
